Priene Antik Kenti

Anadolu ile ilgili en son yazdığım yazıda Teos antik kentini anlatmaya çalışmıştım. Yazıyı da “Aracıma binip Teos arkamda uzaklaşmaya başladıkça benim de aklımdan bundan sonra tarihte geriye doğru giden merdivenin hangi basamağında olacağım merakı vardı.” cümlesi ile bitirmiştim.
Sonunda merakımı giderecek yeri buldum: Priene antik kenti. Anadolu’da fazla aramaya gerek yok. Aracınızla bir yerden diğerine giderken yol üzerinde bulunan levhaları takip ederseniz turizme açılmış böyle yerleri bulmakta hiç zorlanmazsınız. Benim gibi buna da gireyim, bunu da göreyim derseniz, ya gece yarısı eve ulaşır ya da bir yerde gecelersiniz.
Eğer bir yerden tekrar aracınızla geçme fırsatınız var ise bu gibi yerleri not alın, sonra buradan geçerken ziyaret edebilirsiniz. Eğer fırsatınız yoksa katiyetle gezin. Hepsi birbirinden değerli ve dünya tarihine ışık tutan ve tarihi yeniden yazan bu değerleri atlamayın. Bunları gördükçe ne kadar zengin değerlere sahip olduğumuzu anlayacak ve benim gibi Anadolu sevdalısı olacaksınız. Dünyanın hiçbir ülkesinde yolunuzun üzerinde geçerken bu kadar tarihi esere rastlayamazsınız. Çok ama çok şanslıyız. Bunu değerlendirin ve bu ülke için turizm ve turistin ne kadar önemli; turistler için de Anadolu’nun ne kadar değerli olduğunu görün. Bu gibi yerleri gezerken yabancı turist sayısının yerli halkımızdan daha fazla olduğunu genellikle gözlemliyorum. Ancak bu sayının zaman içerisinde artarak devam etmesini görmek ileriye olan ümitlerimi ve beklentilerimi arttırıyor.
Memnuniyet verici bu durumun gelişerek devam etmesinde turizm açısından yapılan bilinçli, planlı, programlı ve inançlı çalışmaların katkısı var. Bunu Anadolu’yu gezerken, tatil yaparken ve ören yerlerini dolaşırken görüyor ve son derece gurur duyuyorum.
Beni son derece mutlu eden olumlu gelişmelerden birisi de Ankara’da Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Altındağ Belediyesi işbirliğinde gerçekleştirilecek olan projedir. Binlerce yıldır farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan başkentin kalbindeki tarihi bölgelerde, 4 etaplık dev kentsel dönüşüm projeleri için düğmeye basılmış olması gurur vericidir.
Bu projelerin hayata geçirilmesi ile başkentin çehresinin değişeceği ve Ankara’nın 2023'ün marka şehir olacağı belirtilmiştir.
Son derece iyi düşünülmüş bu proje, yalnızca Ankara için değil; Anadolu turizm ateşinin bir kıvılcımıdır.
04 Temmuz 2019 tarihinde www.turizmhaberler.com’da yayınlanan yazımda aynen şunları yazmıştım. “Anadolu’da yabancı ziyaretçi turizmi yok denecek kadar az. Yalnız ağırlıklı olarak iki şehirde (İstanbul ve Antalya’yı kastediyorum) yabancı turizmi yapılarak bunu tüm Anadolu’ya mal etmek, gerçekçi değil.Yukarıda saydığım şehirlerden benim en çok dikkatimi çeken Ankara’dır. Anadolu, dünyanın merkezi; İstanbul başşehri (şimdi olmasa bile ileride olacağına inanıyorum); Ankara, Türkiye’nin başkentidir. Ankara, Anadolu’da bulunan şehirlerin büyük bir çoğunluğuna İstanbul’dan daha yakındır. Ayrıca Anadolu’nun kendisine has özelliklerini İstanbul’dan daha çok Ankara yansıtır. Ankara’da turizmi geliştirmeden ve gelen yabancı sayısını arttırmadan Anadolu’da yabancı turist sayısının ve turizm çeşitliğinin arttırılamayacağına inanıyorum.
Anadolu’da yabancı turizminin yaygınlaştırılması ve ziyaretçi sayının arttırılmasına katkıda bulunabilmek için Ankara’yı yabancı ziyaretçi turizminde örnek bir şehir haline getirmek, Anadolu’da turizm ateşini yakmak olacaktır. Bunun için de kültür değerlerinin geliştirilmesinin yanında sanat ve eğlenceye öncelik verilmeli; Ankara, uluslararası sanatın Türkiye’deki öncüsü; eğlencesi ile renkliliği ve coşkusu olmalıdır. Kurtuluş mücadelesinin yürütüldüğü Ankara’nın Anadolu’da turizmin yaygınlaştırılmasında merkez olabilecek en önemli şehir olacağına inanıyorum. Sahip olduğu değerlere ve imkanlara ilaveten başkent olması da onun bu görevi en iyi yapabileceğinin kanıtı olsa gerek. Ancak her faaliyette olduğu gibi turizmde de en önemli unsur, insan faktörüdür. Ne kadar iyi niyetli, ne kadar iyi planmış, ne kadar parasal imkanlara sahip olursa olsun istekli, bilgili, bilinçli ve coşkulu insanınız yeterli değilse projelerin hayata geçirilmesi ve devamlılığının sağlaması tehlikeye girecektir”
Ben yazdım da bu proje oldu diyemem. Böyle olmadığını çok iyi biliyorum. Benim yazımı okumadıklarını ve adımı bile bilmediklerinden son derece eminim.
Peki ne oldu da bu projeye başlandı. Bana kalırsa cevap çok basit. Aklın yolu birdir. Yalnızca Ankara’nın merkezinde değil, Anadolu’nun merkezinde oluşan bu projenin Anadolu’ya yayılarak Anadolu’nun turizmde hak ettiği yere gelmesinde örnek olması açısından son derece yararlı sonuçlara neden olacağına inanıyorum.
Önemli olan projenin; bilgili, bilinçli, becerikli, inançlı ve ehil ellerde gerçekleştirilmesidir. Yoksa Anadolu’da bir çok örneğinde gördüğümüz ve beni son derece üzen görüntüler oluşur. Kültürümüzü yaşatıyoruz diye bilgisiz, plansız, programsız ve ehil olmayan ellerde yapılan yanlış restorasyonlarla telafisi mümkün olmayan, hiçbir değeri kalmayan yığınlar meydana gelir.
Geçen Şeker Bayramı’nda Safranbolu’ya gittim. Her fırsatta ziyaret ettiğim Anadolu’nun bu muhteşem şehri beni her zaman mutlu eder. Çünkü yalnızca Anadolu’nun değil dünyanın sayılı değerlerinden birisidir. Tüm dünyayı dolaşıyorum, hiçbir yerde geçmişi Safranbolu’da yaşadığım kadar gerçekçi ve dolu dolu yaşamıyorum.
Bayramın ikinci günüydü ve Safranbolu, son derece kalabalıktı. Sokaklarda insanların çok sayıda olması memnuniyet verici; ancak bu kalabalığa araçların da karışması son derece can sıkıcı bir durum. Gerçekte Safranbolu’nun tarihi alanı, bir açık hava müzesidir. Çünkü burada her birine ait özel değerlere sahip binalar sergilenmektedir. Bunlar, kaybedilmeleri halinde yerine konulamayacak kadar kıymetli, değeri ölçülemeyen ve özel korumaya alınması gereken eserlerdir. Bir müzede araçların dolaştığı görülmüş müdür? Zaten yollar dar, insan çokluğundan kalabalık, bir de bu dar sokakta yayaların arasından korna çalarak geçmeye çalışan onlarca araç. Tam bir karmaşa. Bu karmaşanın içerisinde tedirgin ve rahatsız olan insanlar; şehrin ortasındaki ufak meydanda yolcu indiren ve bindiren, sıraya girmiş otobüs ve minibüsler; görüntü kirliğinin yanında gürültü kirliliği; bu araçların yaydığı eksoz gazından dolayı yarattıkları hava kirliliği; tüm bunlar bir araya geldiğinde bu muhteşem müzede tüm eserlerin zarar görmemesi kaçınılmaz.
Safranbolu, yalnızca bugün için değil gelecek nesiller için de saklanması gereken olağanüstü bir değerdir. Yalnızca Türkiye’nin değil, dünyanın gelecek nesillere aktarılacak mirasıdır. Bu nedenle de UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne dahil edilmiştir. Benim gördüklerimle bu listede uzun süre kalmasının tehlikede olduğunu değerlendiriyorum. Bu mirasın devamının ve UNESCO listesinde kalmasının sağlanmasının sorumluluğu, yetkililere ait olduğundan daha fazlası Safranbolu halkına aittir. Daha çok kazanayım derken elinizde olanları da kaybedebilirsiniz. Sahip olduğunuz değerler, kayıplarından sonra bir daha yerine konulamayacak kadar muhteşem eserlerdir. Safranbolu’dan hayal kırıklığı ve ilerisine doğru duyduğum karamsarlıkla ayrılıyorum. Yazının başlığını okuyunca biz Priene antik şehri ile ilgili bir yazı okuyacağımızı sanıyorduk, ama sen şu ana kadar ondan hiç söz etmemişsin diye şikayet ettiğinizi duyar gibiyim. Gerçekten de çok doğru. Özür dilerim. Konu Anadolu olunca, gördüklerimi sizlerle paylaşmaktan kendimi alamıyorum. Belki fırsat bulamam diye de burada bahsettim. Umarım beni bağışlarsınız. Gelelim Helenistik dönemin en önemli yerleşim yerlerinden birisi olan ve döneme ait son derece önemli bilgilerin elde edildiği Priene antik şehrine. Miletos ve Efes gibi bir iyon şehri olan ve Söke’ye 15 km. mesafedeki Güllübahçe mahallesi bölgesinde bulunan Priene Antik Kenti, Miletos’lu bir mimar olan Hippodomos’un ızgara şehircilik planına göre kurulmuştur. Şehir ızgara şehircilik planının ilk uygulandığı şehir olarak da tarihe geçmiştir. Eski adı Mykale, bugün ise Samsun dağı diye adlandırılan dağın yamacına yaslanmış olan ve çam ağaçları ile kaplı, kuş cıvıltıları ile şenlenen şehir, ilk kurulduğunda deniz kıyısında iken, zamanla Menderes nehrinin kıyıyı doldurmasıyla bu günkü konumu ile denizden uzakta kalmıştır. Bugünden 2700 öncesine kadar eski bir tarihe sahip olan Priene, Anadolu’da antik dönemlerden en iyi bir şekilde ayakta kalabilmiş şehirlerden birisidir. Araç park yerinden etrafı surlarla çevrili bu şehrin giriş kapısına doğru tırmanan bir yolda yürürken yükselen her yerden Söke ovasına doğru baktığımda görünen manzara son derece güzel. Güneşin batmasına az bir zaman kaldığından ışık da çok değişken. Özellikle bu zamanda burada olmaya çaba gösterdim. Aylardan Ağustos olduğundan hava sıcak ve bunaltıcı. Bu saatler, bu aylarda ideal zaman. Aksi halde bu tepeye tırmanmak oldukça zor olur. Giriş kapısına ulaştığımda sağ tarafımda, oldukça iyi durumda bulunan istinat duvarı eşliğinde merdivenlerden yukarıya doğru tırmanmaya devam ediyorum. Zorlu bir yolculuk ama zaman zaman nefes almak bahanesiyle arkaya dönüp baktığımda ovanın tamamını görebiliyorum. Şehir gerçekten çok güzel bir manzaraya sahip, bu ovanın zamanında deniz olduğu aklıma gelince kafamda yarattığım manzaranın daha da güzel olacağı kaçınılmaz. Şehir halkını çam ormanına düzgün bir şekilde yerleştirilmiş evlerinin terasından kuş sesleri içerisinde, Akdeniz’in mavi sularına bakarken hayal etmeye çalışıyorum. O zamanlarda insanlar keyiflerine düşkünmüşler. Anadolu güzel, Ege güzel, Akdeniz güzel ama hayat hepsinden daha da güzel. Duvar bittiğinde sağ tarafımda biraz daha yukarı doğru taşlarla döşenmiş yolu görüyorum. İşaretlerden hamam, tiyatro, bouleuterion burada ve ben de o tarafa doğru yürümeye başlıyorum.
TİYATRO.
Roma çağında yapılan ilave ve değişikliklere rağmen Hellenistik karakterini korumayı başarmıştır. M.Ö. 3. yüzyılda inşa edilen yapı, zamana, doğaya ve insanoğluna karşı en iyi şekilde ayakta kalabilmiştir. 5.000 kişi kapasitelidir.
Tiyatro aynı zamanda halk meclisinin toplantılarını yapmak için bir araya geldiği yer olarak da kullanılmakta idi.
Tiyatroyu daha iyi görebilmek ve fotoğraflayabilmek için seyircilerin oturduğu sıraların en üstüne kadar çıkıyorum. Sahnenin karşısında, sahneyi yarım daire şeklinde saran arkalıklı bir bank ile onun çeşitli yerlerine konuşlandırılmış üst düzey yetkililerin oturduğu beş koltuğun bulunduğunu görebiliyorum. Ayrıca bu bankın ortasında her antik tiyatroda olduğu gibi tanrı Dionysos’a adanmış sunak da duruyor.
Sahne binası da iki katlı ancak şu anda tek katı ayakta kalabilmiş. Aşağıya indiğimde ilk işim üst düzey yetkililerin oturduğu koltuklardan birisine oturmak oldu. Zamanında sahnede bir eser oynanırken buradan eseri seyretmek çok daha güzel olsa gerek.
BOULEUTERİON
Tiyatronun hemen önünde Priene’nini en iyi korunmuş ikinci yapısı olan Bouleuterion bulunuyor. Kare görüntüsündeki bu yapının ortasında bir sunak ve üç kenarında da yukarıya doğru yükselen oturma yerleri bulunuyor. Bu basamaklarda toplam 640 kişi oturabilmekte idi. Zamanında ahşap çatı ile örtülmüş bu bina yukarıya doğru yükselen oturma yerleri ve diyagonal merdivenli dikdörtgen dinleyici yeri ile yakın zamanın modern mimarisine örnek olmuştur.
ATHENA TAPINAĞI
Bu antik ören yerindeki en önemli ve görülmez ise olmaza doğru ilerlemeye başlıyorum. Kentin en yüksek yerine kurulmuş bu tapınak, aynı zamanda en eski yapısı.
Yapımına M.Ö. 350 yılında başlanan bu tapınağın mimarı, Pytheos’dur. İnşasına mali destek veren Büyük İskender, tapınağın kendisine ithaf edilmesini istemiştir.
Şu anda ayakta kalan beş sütunu vardır. Bu beş sütunun şu andaki görüntüsü, bile tapınağın eski haliyle ne kadar muhteşem olduğunun güçlü bir delilidir.
AGORA
Antik kentlerin görmeye alıştığımız agorasındayım. Priene’deki agora şehrin merkezinde bulunmakta. Agoranın üç tarafı, Yunan kentlerinde görülen ve halkın güneşten ya da yağmurdan korunmasını sağlayan stoalar ile çevrilmiştir.
Burası halkın toplandığı, ticaret ve festivallerin yapıldığı bir meydandı. Agora alanı ve stoaların önleri heykellerle dekore edilmişti. M.Ö.130 yılında Kapadokya kralı 6. Ariarathes tarafından yaptırıldığı kitabesinden belirlenen ve Kutsal Stoa diye isimlendirilen stoa, agoradaki en görkemli yapılardandı.
Şehrin yukarıda belirttiğim önemli yapılarına ilaveten Demeter Tapınağı, Yukarı Gymnasion, Aşağı Gymnasion, Mısır Tapınağı, Büyük İskender’in evi, Bizans kilisesi, nekropol ve konut alanlarını da görebilirsiniz.
Kendine özgü şehir planlamacılığı ile öne çıkarak diğer şehirlere de örnek olan bu antik kenti tarihin sayfalarında bırakıp başka bir antik şehri ziyaret etmenin hayalleri içerinde terk ediyorum.
Hoşça kalınız.


olay.salcan@gmail.com
https://olaysalcan.blogspot.com/
Fotoğraf Galerisi