"Memleket İsterim"

Dicle!
Usul usul akan, Diyarbakır’a hayat veren Dicle Nehri…

Danyal Peygamberin asasıyla çizdiği güzergah içinde aktığına inanılan,  dünyada kutsal kabul edilen üç nehirden biri olan eski ismiyle Tigris…

Atalarım bu nehrin kıyısında doğdu, burada büyüdü, burada sevdalandı, kimi zaman hüznüne kimi zaman sevincine ortak etti onu. Dicle’nin kollarından zaman beni çekip alsa da, köklerim hep onun kıyısında… Diyarbakır’da…

İnsan köklerinin farkındalığına yaş-aldıkça varıyor. Kimi zaman bir dost sesi, kimi zaman sevdiğin, kimi zaman da yüreğinin sesi “hadi gidelim” diye fısıldayıveriyor…

"Hadi düşelim Diyarbakır yollarına" diyorum Brezilyalı arkadaşıma. "Birgün seni mutlaka  götüreceğim" dediğim çocukluğumun kentine gitme zamanıdır. Çantamızda kitaplarımız dilimizde bu topraklarda doğmuş  Cahit Sıtkı Tarancı’nın dizeleri…

“Memleket isterim/ Gök mavi, dal yeşil, tarla sarı olsun/ Kuşların çiçeklerin diyarı olsun…”

Neredeyse yirmi yıldır görmediğim, sokaklarını boş bıraktığım memleketim merhaba!

İnsan kökleriyle buluştuğunda hep çocukluk anılarına mı gider? Kişiliğinin en naif taraflarının izlerini hep çocukluğunda mı bulur? Galiba öyle! Kavurucu yaz sıcaklarında, yıldızlar altında damında uyuduğum evler, çıplak ayaklarla koştuğum sokaklar, dizlerimdeki yaralara baktığım kaldırımlar, bitip tükenmek bilmeyen anlar anılar…   

Tarifsiz bir mutluluk ve telaş içinde Diyarbakır’ı yeniden keşfetmeye hazırız. Bir kenti tanımanın, onu yaşamanın en iyi yolu yürümek. Biz de öyle yaptık. Çocukluğumun ve ilk gençlik yıllarımın geçtiği Diyarbakır çok değişmiş. Ben hayat yolunda büyürken ve değişirken yalnız değilmişim meğer! Diyarbakır’da çok büyümüş, güzelleşmiş, modern yüzüyle diğer kentlerle yarışır hale gelmiş. 

İlk olarak “Dağkapı Meydanı”ndan Gazi Caddesi boyunca pırıl pırıl, yağmurun ıslattığı, ferah kaldırımlarda yürüdük.

İlk molamızı da Vezirzade Hasan Paşa tarafından 1572-1575 yılları arasında yaptırılmış siyah beyaz taşları ve özgün mimarisiyle büyülendiğimiz “Hasan Paşa Hanı”nda, Menengiç Kahvesi içerek verdik. Aroması, kokusu ve damakta bıraktığı tat bizi fazlasıyla dinlendirdi. “Menengiç” veya “mengüç” kahvesi olarak adlandırılan bu içeçek Diyarbakır, Antep ve Urfa’da yaygın olarak her yerde servis ediliyor. Menengiç Kahvesi’nin hammaddesi yabani antepfıstığı. Mutlaka tadına bakılmalı derim.

Hasan Paşa Hanı geçmişte konaklama için kullanılırken; günümüzde kahvaltı salonları, hediyelik eşya dükkanları, kitapçıları ve kafeleriyle oldukça hareketli, otantik bir havada  misafirlerini ağırlıyor. Özellikle zengin kahvaltı sofraları dillere destan… İkinci durağımız halk arasında “Dört Ayaklı Minare” olarak bilinen “Şeyh Mutahhar Cami”

Cami, Şeyh Mutahhar Türbesi’nin bulunduğu arsa üzerinde inşa edildiği için bu adı almış. Minaresindeki kitabede,  Akkoyunlu Sultanı Kasım Bey'in zamanında yapıldığı yazar. 4 yalın sütun ile başlıklar üzerinde oturan kare mimarisiyle Anadolu camileri içinde tek örnek oluşturuyor.

Yöre insanı minarenin altından 7 defa geçenlerin dileğinin gerçekleştiğine inanıyor. Biz de geleneği bozmadık, minarenin altından yedi kez geçtik elbette.

Amacımız turist gibi gezmek değil, bölge insanın arasına karışmak olduğundan ara sokaklarda kaybettik zamanı.  Esnafla sohbet ettik demli çaylar eşliğinde, fotoğraf çektik bol bol, Diyarbakır çarşılarını gezdik…

Diyarbakır’da olmanın en güzel tarafı, güne nefis bir kahvaltı sofrasıyla başlamak. Soluğu Hasan Paşa Hanı’nda Kahvaltıcı Mustafa’da aldık. Peynirler, reçeller, kaymak, bal, sahanda kavurmalı yumurta ve daha sayamadığım bir çok lezzet tabağı… İtiraf etmeliyim her şeyi yemek istiyor insan, fakat bizim yolumuz uzun, gezilecek görülecek daha çok yer var. 

İkinci gün ilk durağımız hanın karşısındaki Ulu Cami. Anadolu’nun en eski camilerinden biri olan Ulu Cami; minaresi, mihrabı, minberi, avlusu, şadırvanı, iki katlı revakları ve kabartmaları ile oldukça etkileyici.

Avlusunda bir süre oturup caminin mistik havasını soluduktan sonra  hemen yanı başındaki Cahit Sıtkı Tarancı Müze Evi ve Ahmed Arif Edebiyat Müze Kütüphanesi’ni ziyaret ettik. Cahit Sıtkı Tarancı Evi’nin bahçesini özel izinle gezdik fakat dizi çekimi nedeniyle odalara giremedik. Onun dilinden iyi dileklerimizi ve selamımızı yolladık üstada...

”Yaş otuz beş! yolun yarısı eder

Dante gibi ortasındayız ömrün

Delikanlı çağımızdaki cevher

Yalvarmak, yakarmak nafile bugün

Gözünün yaşına bakmadan gider.”

Diyarbakır'ın Hançepek semtindeki Yağcı Sokak 7 numaralı evde dünyaya gelen Ahmed Arif'i, kendisine has lirizmi ve hayal gücüyle yazdığı şiirleri de unutmak olmaz.

  

“Zemheri de uzadıkça uzadı

Seni baharmışsın gibi düşünüyorum

Seni Diyarbekir gibi düşünüyorum”

Renklerin, dinlerin, dillerin mozaği kadim bir kent Diyarbakır. Bir yanda camiler diğer yanda kiliseler iç içe. Müslümanı, Ermenisi, Hıristiyanı bir ağacın yaprakları gibi…

Mıgırdiç Margosyan “Gavur Mahallesi” kitabında 1930’lu yıllarda Diyarbakır’da "Gavur Mahallesi" olarak anılan Hançepek’de Ermenilerin, Süryanilerin, Keldanilerin, Türklerin, Muhacirlerin, Kürtlerin yıllarca -öteki- nedir bilmeden; neşeli, mutlu ve paylaşımcı insanlar olarak yaşadıklarını anlatır. "İnsan olma" temelinde kurulu basit yaşamların enstantanelerini hatırlatır.   

Margosyan’ın öyküleri belleğimizde, restorasyonu kısmen tamamlanan ve ibadete açılan Mar Petyun ve Surp Giragos Kiliseleri’ni gezdik.

Oradan Mardinkapı’ya yönelip, “Peynirciler Çarşısı”na girdik. Bu çarşının özelliği çeşit çeşit peynir, yoğurt, tereyağ ve bal satılması.

Bir cümbüş yerini anımsatan çarşıdan çıktıktan sonra Vali Hüsrev Paşa tarafından 1521-1527 yılları arasında yaptırılan, şimdilerde ”Kervansaray Otel” olarak işletilen “Deliler Hanı”na geçtik. 

Avlusundaki kahveye oturup, bir yandan kahvenizi içip bir yandan da o muhteşem yapıyı inceleyebileceğiniz etkili bir durak Deliler Hanı'ı... Bir sonraki Diyarbakır gezimizde burada konaklama kararı alarak, Keçiburcu’na doğru yol aldık.

Keçiburcu’nunda çay-kahve molası verebileceğiz bir çok işletme var. Surların üzerine çıkıp, güzelim Dicle’yi ve önümüzde uzanan geniş yaylayı, On Gözlü Köprü’yü izledik bir süre...

 Kapılar ve surlar diyarı Diyarbakır Kalesi'nin Urfakapı, Dağ (Harput) Kapı, Mardin ve Dicle Kapı olmak üzere 4 kapısı ve  82 burcu var. Çin Seddi’nden sonra dünyanın en uzun surları burada.

Bu görsel şölene ara verip Meryem Ana Kilisesi’ne gitmek üzere surlara veda edip, Balıkçılarbaş’ına yürüdük. Kısa yoldan ulaşmak için labirent gibi sokaklara saptığımızda, bir hemşehrim işini, gücünü bırakıp bizi Meryem Ana Kilisesi’ne ulaştırdı.

Ancak ziyaret saati olmadığı için kapıda kaldık. “Ne yapalım” diye düşünürken, Diyarbakırlı can dostlar yetişti imdadımıza yine… “Dengbej Evi”ne gidebilirsiniz dediler. Seyahat, sürprizlerle dolu bir serüvenin ta kendisi!

Nedir bu Denbej Evi derseniz ? Bu bir geleneğin yaşatıldığı yer derim. Dengbejlik Geleneği! Mezopotomya'nın sözlü kültür taşıyıcılarının, hikaye anlatıcılarının sese sözleriyle hayat, biçim, renk ve anlam verdikleri çok orijinal bir kültürel değer. Duyguların müzikle hayat bulduğu bu evin avlusunda susup dinlemek gerek sadece… Enstrümansız olarak yüzlerce yıldır sesle yarattıkları bu eserlere “kilam ve stran” deniyor.

Biz yine Amed’in dar ve karanlık sokakları, kara gözlü çocukları, rengarenk elbiseli kadınlarının arasından geçip, çocukluğumda önünde soğuk su sattığım Yeni Kapı’ya kadar yürüyoruz. Yol boyu sur diplerine yapılan park ve yeşil alanları hayranlıkla izliyoruz. Ne güzel olmuş.

Sur içinde hummalı bir çalışma yürütülüyor. Çalışmalar bitince çok önemli bir alan oluşacak.

Burada neler mi var? Ünlü “Diyarbakır Ceza ve Tevkif Evi”, “Kara Papaz (Saint Georgi) Kilisesi” ve diğer sivil mimarlık örnekleri…

 Cezaevinin içinde bir süre sessizliği dinlerken, kulağıma fısıldanan öyküler içimi burkuyor.

 Biraz nefes alma ihtiyacıyla sur içini ve ovayı seyre dalıp, huzura kavuşuyor ruhum. Batan güneşin kızıllığında bir günü daha bitiriyoruz evimde, Dicle’de, Diyarbakır’da, Diyarbekir’de yahut Amed’de…

İnsan köklerini özlüyor bazen veya her an, fakat çok az zaman kalıyor yaşam telaşından özlemlerini gidermeye…

“Memleket isterim

Ne başta dert ne gönülde hasret olsun;

Kardeş kavgasına bir nihayet olsun.”

Yine geleceğim; aç kapılarını, bekle beni Dicle!

YAZI VE FOTOĞRAFLAR: İHSAN ALBOĞA